Manzume ve Şiir

Manzume ve Şiir

Şiirde, duygu ses akışıyla birlikte verilmiştir. “Yar” sözcüğünün sık tekrarı, -ar ve -ım uyaklarının değişik aralıklarla kullanılması ses akışını sağlamıştır. Sözcüklere yan anlamlar yüklenmiştir. Bireysel duyguların yansıtıldığı bir gerçeklik vardır. Bu gerçeklikte çağrışım ön plandadır. Bu sebeple metin yapı bakımından “şiir” özelliği taşımaktadır.

SİTEM Bedri Rahmi Eyüboğlu )

Dizeleri cümleler şeklinde yazıp şiiri düz yazıya çevirmeye çalışalım:

“Önde zeytin ağaçları, arkasında yâr var. Sene 1946, mevsim sonbahar. Önde zeytin ağaçları neyleyim, dalları neyleyim, yâr yoluna dökülmedik dilleri neyleyim.”

Görüldüğü gibi ses akışıyla ve çağrışımlarla sağlanan duygu yönü, şiir, düz yazıya çevrilince bozuluyor. Çağrışım yönü güçlü olan şiirlerin düz yazıyla ifade edilmesi zordur ve anlam kaybına sebep olur. Sitem adlı şiirin olay örgüsünü çıkaramayız. Çünkü şiirlerde olaylar değil, olayların karşısındaki bireysel seziş, duyuş ve hayal dile getirilir. Bu şiirde amaç, bireysel duygunun anlatılmasıdır.

Şiirde, duygu anlatıldığı için soyut yönü ağır basar, çağrışım yönü güçlüdür, anlam çok yönlüdür.

Manzume ve Manzum Hikâye

KÜFE (Manzum Hikâye Örneği)

Mehmet Akif Ersoy

Kelimeler:
mu’tâd: Alışkanlık
buhayre: Göl
lîsan-ı hâl: Hal dili
inkıyad: Uymak
İskandil: Denizin derinliğini ölçmeye yarayan alet
rükû: Eğilme
salhurde: Eski, asırlık
delil: Kılavuz, baston
zabit: Subay

* Metinde duygu, ses akışıyla birlikte verilmiştir.
* Her iki dizede bir değişen redif ve uyaklarla ve a a b b c c … uyak düzeniyle ses akışı sağlanmıştır.
* Ritim, aruz ölçüsüyle sağlanmıştır.
* Sözcükler ağırlıklı olarak gerçek anlamıyla kullanılmıştır.
* Metinde anlatılanlar yaşanması mümkün olan olaylardır. Gerçek ha­yattan yapılan gözlemler bire bir anlatılmıştır.

Metni düz yazıya çevirelim:
“Ben on gün önce, alışmış olduğum gibi, sabahleyin evden erkenden çıkıvermiştim. Bizim mahalle, İstanbul’un kenarı demek, sokaklarında yüzme bilmeyerek gezilmez…”

Görüldüğü gibi metin düz yazı şeklinde anlatılmaya daha uygundur.

Metnin olay örgüsü:
1. Şairin mahallede yürümesi
2. Değneğe küfenin takılması
3. Hasan ve annesiyle konuşmaları
4. Hasanın okumak istemesi
5. Şairin oradan ayrılması

* Metinde yaşanmış veya yaşanabilecek olaylar anlatıldığı için olay ör­güsünü çıkarabiliriz.
* Bu metinde amaç, doğal gerçekliği bulunan bir konuyu anlatmaktır. Bu yüzden metnin anlatım yönü güçlü, çağrışım yönü zayıftır.
* Metinde somut anlamlılık ön plandadır.
* Bu metin yapı bakımından “manzum hikâye” özelliği gösterir.

Manzume

* Ölçülü ve uyaklı manzum parçalardır.
* Öğretici konular ve akılda kolay kalması istenen düşünceler bu nazım şekliyle yazılır.
* Estetik kaygı taşımazlar.
* Çağrışım yönü ve imgeleme zayıftır.
* Manzum hikâyeler birer manzumedir.

Manzum Hikâye

* Toplumu ilgilendiren olaylar işlenir.
* Mensur hikâyelerdeki gibi olay, yer, zaman, kahramanlar vardır.
* Daha çok ders veren, eğitici, öğretici, etkileyici konular seçilir.
* Ölçü ve uyağa dikkat edilir.
* Anlam, alttaki dizelerde devam eder.
* Karşılıklı konuşmalara yer verilir.
* Dizelerin uzunlukları aynı olmayabilir.
* Bu nazım şekli edebiyatımıza Tanzimat Dönemi’nden sonra girmiştir.

Manzume ve Şiir Arasındaki Ayırıcı Özellikler

(“Sitem” ve “Küfe”yi dikkate alınız.)

* Şiirde anlatılanları düz yazıyla ifade edemeyiz, manzumede anlatılanları düz yazıyla ifade edebiliriz.
* Şiirde olay örgüsü yoktur, manzumede olay örgüsü vardır.
* Şiirde bireysellik duygu ve çağrışım ön plandadır; manzumede toplumsal konular yaşanmış ya da yaşanabilecek olaylar işlenir.
* Şiirde çok anlamlılık ve imge ağır basarken manzumede sözcükler genellikle gerçek anlamında kullanılır.
* Manzumeler genellikle didaktik metinlerdir.

Şiirde Ahenk

Şiirde ahengi sağlayan öğeler şunlardır:

-Ölçü (Hece Ölçüsü, Aruz Ölçüsü)
–Uyak/Redif/İç uyak
–Aliterasyon
–Asonans
-Ses akışı
–Vurgu ve tonlama (Söyleyiş tarzı)

Şiirde ahenk unsurları nelerdir?

AHENK UNSURLARI

1.Şiirde şekil ve muhtevanın ideal uyumudur.
2.Dizeleri oluşturan kelimelerdeki şiiri oluşturan dizelerdeki seslerin uyumu demektir.
3.Şiirle düz yazıyı birbirinden en önemli özellik ahenktir.
4.Ahenk unsurları armoni ve ritm olmak üzere iki başlık altında ele alınır.

ARMONİ
1.Ard arda gelen dizelerdeki seslerin uyumu demektir.
2. Bu uyum birbirine yakın ünlü ve ünsüz seslerin tekrar edilmesiyle sağlanır.

Aliterasyon: ünsüz seslerin ard arda tekrar edilmesiyle elde edilir.
Bir büyük boşlukta bozuldu büyü
Canımdan canına nice can aksın ey can

Asonans: ünlü seslerin ard arda tekrar edilmesiyle elde edilen armonidir.
Ayağın sakınarak basma aman sultanım
Dökülen mey kırılan şişe-i rindân olsun

RİTM
1.Şiirde uyak ve ölçünün ustalıklı kullanılmasıyla elde edilen ahenktir.
Târik-i gülzâr-ı âlem / mâlik-i mülk-i âdem
Münkirine mahz-ı mâtem / müminine sûrsun (Itrî)