Oluşumuna Göre Göl Çeşitleri
Bu ders notumuzda Oluşumuna Göre Göl Çeşitleri; Çanak Gölleri, Tektonik Göller, Buzul Gölleri, Krater Gölleri, Set Gölleri, Volkanik set gölleri, Alüviyal set gölleri, Kıyı Set Gölleri, Delta set gölleri, Heyelan set gölleri, Baraj set gölleri (Yapay göller) başlıklarını bulabilirsiniz.
A- Çanak Gölleri
Tektonik Göller
Bu göller faylar boyunca çökmüş çukurları kaplayan göllerdir. Güney Marmara gölleri (ıznik, Ulubat, Kuş (Manyas), Sapanca), Göller yöresindeki göller (Beyşehir, Eğirdir, Burdur, Acıgöl, Kovada, Suğla, Akşehir, Ilgın, Eber) ve Simav, Seyfe, Yay, Hazar ve Tuz gölleridir. Türkiye’nin ikinci büyük gölü olan Tuz Gölü yazın su çekildiği zaman çevresinde 20 – 30 cm kalınlıkta tuzlar oluşur. Yaz mevsiminde bu gölümüzden tuz elde edilmektedir.
Karstik Göller
Kalker arazide suların eritmesi sonucu oluşan çanaklara daha sonra suların dolmasıyla oluşan göllere KARSTIK GÖLLER denir. Deliklerden suların tabana kaçması sonucu bu göllerin yüzeyi zaman zaman değişebilmektedir. Göller Yöresi’ndeki Kestel, Salda ve Suğla gölleri böyledir. Yine Göller Yöresindeki Eğirdir, Beyşehir, Burdur ve Kovada Göllerinin oluşumunda ise karstlaşmanın yanında tektonik olaylar da etkili olmuştur. Kalkerli arazi üzerinden akan sular kalkeri eriterek yerin alt kısımından hareket eder. SUÇIKAN ve SUBATANLARIN oluşumuna neden olur. Karstik göllerin ayaklan vardır. Karstik gölere özellikle kalkerli (kireçtaşı) yapının yaygın olduğu Akdeniz Bölgemizin, Batı Toroslar ve Göller yöresinde raslanır.
Buzul Gölleri
IV. zamanda meydana gelen buzullaşma sırasında ülemizdeki yüksek dağlar üzerinde oluşan buzul çanaklarda sular birikerek sirk göllerini oluşturmuşlardır. Bu küçük çaplı göllere Buzul, Kaçkar, Uludağ, Bolkar, Sat, göl dağlarında rastlanır. Dünya’nm en fazla buzul göllerine Avrupa’nın Kuzeybatısmda (Iskandinavya yanmadası üzerinde), Kanada ve ABD’nin kuzeydoğusunda raslanır.
Krater Gölleri
Sönmüş volkanların üst kısmında yer alan çukurluklarda suların birikmesiyle oluşan göllere KRATER GÖLLER denir. Nemrut Dağı’nın kraterindeki Nemrut Gölü, Konya, Karapınar yöresindeki Meke Tuzlası Gölü, Acıgöl, Isparta Gölcük bu tür göllerdendir.
B- Set Gölleri
Volkanik set gölleri
Volkanlardan çıkan lav ve tüflerin bir vadiyi tıkaması veya bir çukur alanın dışa akışını engellemesi sonucunda oluşan göllere VOLKANIK SET GÖLLER denir. Van, Erçek, Nazik, Haçlı, Balık, Çıldır gölleri bu tür göllerdendir. Türkiye’nin en büyük doğal gölü olan Van Gölü, Nemrut ve Süphan volkanlarından çıkan lavların oluşturduğu bir setin arkasında oluşmuştur. (Kapalı havza). Dışa akışı olmadığından suları sodalıdır.
Alüviyal set gölleri:
Akarsuların aktıkları vadilerin alüviyal birikintilerde kapanması sonucunda oluşan göllere ALÜVIYAL SET GÖLLERI denir. Alanları dar olan sığ göllerdir. Ankara yakınlarındaki Eymir, Mogan, Trabzon yakınlarındaki Uzungöl bunlardandır.
Kıyı Set Gölleri:
Alçak kıyılarda rüzgar ve dalgaların etkisiyle oluşan kıyı kordonları ve kıyı oklarının gerisinde meydana gelen sığ göllere KIYI SET GÖLLERI denir. Köyceğiz Gölü, Büyük Çekmece Gölü ve Küçük Çekmece Gölü bu bu tür göllere örnektir.
Delta set gölleri:
Akarsuların denizin içine doğru biriktirme yaparak meydana getirdiği deltaların üzerinde oluşan göllere DELTA SET GÖLLERI denir. Çukurova deltasında, Akyatan, Akyayan, Çarşamba ve Bafra deltaları üzerindeki Simenlik, Dumanlı, Balık gölleri örnektir.
Heyelan set gölleri
Heyelanla gelen büyük toprak kütlelerinin akarsu vadilerinin önünü kapatması sonucunda oluşan göllere HEYELAN SET GÖLLERI denir. Bu göllerin büyük bölümü Karadeniz Bölgemiz’de yer alır. Erzurum (Tortum Gölü) Trabzon (Sera Gölü) Bolu (Yedigöller), Ordu (Zinav) örnektir.
Baraj set gölleri (Yapay göller)
Doğal yollarla oluşan göllerden başka bir de insanların yaptığı yapay göller olan barajlar bulunmaktadır. Bunlara BARAJ SET GÖLLERI denir.
Akarsulanmızm debileri (Akım miktan) yüksek olmamasma rağmen eğimli yüzeylerde aktıklarrından dolayı hidroelektrik potansiyelleri yüksektir. Özellikle son yıllarda yurdumuzda hızlı bir baraj yapımı göze çarpmaktadır. Enerji üretimi, sulama, kullanma ve içme suyu elde etme amacıyla yapılan barajların gerisinde oluşan baraj göllerinin sayısı Güneydoğu Anadolu Projesi’yle daha da artmaktadır. Atatürk, Karakaya, Keban, Hirfanlı, Oymapınar, Sarıyar ve Aıtınkaya Baraj Gölleri yapay göllerimizin en büyükleridir. Şimdiye kadar yapılmış olan barajlar, Türkiye’nin ihtiyacını karşılamaktan uzaktır. Su potansiyelimiz ve yer şekilleri, daha pek çok barajın yapımı için elverişli ortamı oluşturmaktadır. Ülkemiz yapay set gölleri olan baraj yapımı için uygun yerlere sahiptir. Baraj yapımı için en elverişli şartlar Doğu Anadolu Bölgemizdeyken, en kısıtlı bölge ise Marmara’dır
|