KAFKAS ÜLKELERİ
Bu Ders Notumuzda Kafkas Ülkelerinin adlarını, genel özelliklerini, başkentlerini, ekonomilerini, para birimlerini, yeryüzü şekilleri ve daha birçok bilgi bulabilirsiniz.
AZERBAYCAN – Bakü – Azeriler- Azerice-Islam-Manat
Hazar Denizi ile batıda Gürcistan arasında yer alan ülke, Kafkas ülkeleri içinde en geniş alan kaplayanıdır. Ülke topraklarında Dağlık Karabağ ve Nahcivan Özerk Cumhuriyetleri vardır.oğuz boylarındandır.
Tarihi: Ülke, önemli göç yolu üzerinde olduğu için çeşitli toplumlar yaşamıştır. 7.yy da Müslüman Arapların hakimiyetinde kalan ülke Islamiyet’i kabul eder. Harzemşahlar, Moğollar, Timur, Karakoyunlular, Akkoyunlular, Safevi devletlerinin yönetiminde kamışlar, Perslerle Türkler arasında el değiştiren ülkeye 1700 lerde Ruslar girmeye başlamıştır. 1917’de devrimden yararlanarak bağımsızlıklarını ilan ettiler fakat 1920’de Kızıl ordu ülkeyi işgal etmiş, SSCB bloğuna giren Azerbaycan, 1936’da federal bir cumhuriyet oldu. 1991 yılında Sovyet Rusya’dan ayrılarak bağımsız olmuştur.
Yüzey Şekilleri: Kuzeyde Büyük Kafkaslar, güneyde Küçük Kafkaslar, orta bölümünde iki dağlık kütle arasında Aras ve Kura ovaları(alüvyal dolgu alanı) yer alır.
Iklim ve Bitki Örtüsü: Karasal iklim görülür. Hazar Denizi kıyılarında kışın ılık, yazın serin geçer. Yüksek yerlerde iğne yapraklı orman, alçak olan Aras-Kura oluğunda bozkırlar vardır.
Nüfus Yerleşme: % 80′ den fazla Müslüman Azeriler. Rus ve Ermeniler de yaşar. En büyük şehri Hazar kıyısında Apşeron Yarımadasında yer alan Bakü’dür. Gence, Astara, Agdam, Fuzuli, Lenkeran ve Sumgait önemli şehirlerdir.
Ekonomi: Tarıma dayalıdır. Pamuk, tütün, tahıl, üzüm, çay, turunçgil yetiştirilir. Hazar denizi kıyısında balıkçılık yapılır. Mersin balığı yumurtasından elde edilen Havyar önemli gelir kaynağıdır. Petrol varlığı ile dünyanın sayılı ülkelerindendir. % 80’i Hazar Denizinden çıkarılır(Bakü petrolleri). Ulaşımı iyi.
Türkiye ile ilişkileri iyidir. Bakü-Ceyhan petrol boru hattı en büyük projemizdir. Gıda ve çeşitli makineler satar, pamuk, alüminyum ve bakır alırız.
GÜRCISTAN- Tiflis-Rus-Azeri-Oset-Abhazlar-Gürcüce-Hıristiyan -Lari
Kafkas ülkeleri içinde Karadeniz’e tek kıyısı olan ülke. Ülke topraklarında üç özerk bölge vardır. Acaristan(Türkiye sınırında olup Türkleşmiş Gürcülerdir), Abhazlar kuzeyde, Güney Osetya(Farsça konuşan halk)
Tarihi: 4. yy da krallık olan Gürcistan’da Bizans etkisiyle Hıristiyanlık yaygınlaşmış, ülke Araplar(7.yy) ve Büyük Selçuklular(11. yy) ve Iranlılar el değiştirmiş. 16. ve 18 yy da Osmanlı Rus mücadele sahası haline gelen ülke, 1917’de bağımsızlığını ilan etti. 1922’de Kızıl ordu ülkeye girdi, 1936’da federal bir cumhuriyet oldu. 1991 yılında Sovyet Rusya’dan ayrılarak tam bağımsız oldu. 1993’de üç özerk kısma ayrıldı.
Yüzey Şekilleri: Kuzeyde Büyük Kafkaslar, güneyde Küçük Kafkaslar, orta bölümünde iki dağlık kütle arasında Kura alüvyal dolgu alanı yer alır.
Iklim ve Bitki Örtüsü: B. Kafkaslar, kuzeyden gelen soğuk hava kütlelerini engellediği ayrıca Karadeniz’den gelen sıcak ve nemli hava, orta kesimindeki doğal oluk sayesinde iç kesimlere kadar sokulur. Bu nedenle büyük bölümünde nemli ve ılıman iklim etkilidir. Doğusunda karasal iklim etkili olur. Batısında ormanlar, doğusunda bozkırlar yaygıdır.
Nüfus Yerleşme: % 70 Gürcü. Abhazlar, Osetler, Acarlar, Rus ve Azeriler yaşar. Nüfus ülkede yükseltinin az, iklimin elverişli olduğu orta kesimde toplanmıştır. Önemli şehirleri Tiflis, Suhumi, Kutais.
Ekonomi: Tarım ve sanayiye dayalıdır. Çay, turunçgil, üzüm, tütün, şeker pancarı, meyve üretilir. Turizm potansiyeli(Karadeniz kıyıları, termal kaynak alanları ve Kafkas Dağları) yüksektir. Ulaşım ağı gelişmiştir. Dünyadaki Manganez rezervlerinin önemli bir bölümü yer alır. Kömür, petrol, doğal gaz da bulunur.
Sarp sınır kapısı Türkiye-Gürcistan arasındaki ticaret, turizmin gelişmesinde önemli adım olmuştur. Gıda maddeleri ve çeşitli makineler satar, demir-çelik ürünleri ve madenler alırız.
ERMENISTAN-Erivan-Ermenice- Ermeniler-Hıristiyan-Ruble
Kuzeydoğu komşumuz, Kafkas ülkelerinin en küçüğüdür. Ortalama yükseltisi fazladır. Genç bir araziye sahip olduğu için depremler sık görülür.
Tarihi: Bulundukları topraklar birçok devletin egemenlinde kalmıştır 3. yy da Hıristiyanlığın etkisinde kalan Ermenistan’a, Arapların eline geçmesiyle (7.yy da) özerklik verilmiştir. 11.-13. yy da Büyük Selçuklu daha sonra Moğol ve Tatarların eline geçen ülke, 15. yy da(1473) uzun yıllar Osmanlı ve Iran yönetiminde kalmış. 1800’lü yıllarda Çarlık Rusyası yönetimine girmiş, 1917’de Azerbaycan, Gürcistan ile Transkafkasya Federasyonu kuruldu. 1920’de Kızıl ordu ülkeyi işgal etti. Kurtuluş Savaşı sırasında Türk topraklarını Ruslarla birlik olarak işgal ederler, katliam yaparlar. Kazım Karabekir komutasındaki Türk ordusu, Karsı kuşatıp Erivan’a yaklaşınca ateşkes isterler ve 13 Ekim 1921’de Kars Antlaşması imzalanır. Günümüzde sınırımız belirlenmiştir. 1922’de SSCB’ye dahil olur. 1936’da Sovyetler Birliği içinde bağımsız cumhuriyet oldu. 1991’de birliğin dağılmasıyla tam bağımsız oldu. 1993’de Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ Bölgesinde çatışma oldu. Işgal edip % 20 sini ele geçirmişlerdir. 1995 de Rusya müdahale etti iki ülkede askeri üs kurdu.
Yüzey Şekilleri: K. Kafkaslar üzerinde yer alan ülkede, derin yarılmış vadiler, volkanik dağlar ve bunların meydana getirdiği lav platoları ve bu engebeli alanlar arasında Gökçe(Sevan) gölü, buradan çıkan Razdan ırmağı ve Aras’ın doldurduğu Ararat Ovası yer alır.
Iklim ve Bitki Örtüsü:Karasal iklim. % 10 orman, bozkırlar yaygın.
Nüfus Yerleşme: % 90 Ermeni, Ararat Ovası ve alçak vadilerde yaşarlar. Kafkas ülkeleri içinde şehirli nüfusun en fazla olduğu ülke. Erivan, Karakilise, Razdan, Gümrü önemli şehirleridir.
Ekonomi: Tarıma dayalı, tarım ürünleri sanayisi gelişmiştir. Üzüm, pamuk, şekerpancarı, tütün, tahıllar ekilir. Dağlık olmasına rağmen ulaşımı gelişmiş ve nükleer enerji üretimi yapmaktadırlar. Molibden, bakır, boksit madenleridir.
Türkiye’ye karşı olumsuz politikaları(soykırım ve Azerbaycan’a karşı saldırgan tutumları nedeniyle ilişkilerimiz gelişmemiştir.
IRAN-Tahran-Farsça-Iranlılar,Arap,Türk,Moğol,-Islamiyet-Iran Riyali
Hazar Denizi, Basra Körfezi ve Umman Denizi arasında yer alan, Suudi Arabistan’dan sonra Ortadoğu’nun alan bakımından en büyük ikici ülkesidir.
Tarihi: Persler olarak bilinen Iran tarihi çok eskiye dayanır. MÖ Asur, Medler, Persler, Sasani ve Romalılardan sonra ülke 7. yy da Müslüman Arapların etkisinde kaldı. 11. yy da Selçuklular yönetiminde kalan Iran 12. yy da Cengiz Han, 14. yy da Timur orduları tarafından işgal ediliyor. 16. yy da Şah Ismail Safevi Devletini kuruyor, siyasal bütünlüğü sağlıyor. Osmanlı ile sık sık savaşıyorlar. 1921’de General Rıza Pehlevi ile 1925’e kadar monarşik bir şah dönemi 1979’a kadar sürdü ve 1979’da şahlık yıkıldı. Pehlevi ülkeyi terk etti, Fransa’da sürgün olan Humeyni ülkeye dönerek Iran Islam Cumhuriyetini kurdu. 1980’de Irak’ın Iran’a saldırması ile 1988 de savaş sona erdi. 1989 da Humeyni’nin ölmesiyle devlet adamları seçimle iş başına geldi. 1997’den beri Hatemi ılımlı politika izlemektedir.
Yüzey Şekilleri: Kuzeyde volkanik yapıda olan Elbruz Dağları yer alır en yüksek yeri Demavent Tepesi(5600m) olup bu dağlar Kuzey Anadolu Dağlarının devamıdır. Elburzları yararak Hazar’a dökülen Kızıluzun nehri yer alır. Kuzeydoğuda Kopet Dağları, batıda Khuzistan Dağları yer alır. Güneyde Toroslar’ın devamı olan, birbirine paralel iki sıra halinde Zagros Dağları uzanmakta olup, 200km genişliğinde duvar gibidir. Zagrosları yararak geçen Karun nehri Şattül Arap’a karışır. Ortada kurak, çıplak ve aşınmış bir kütle olan Iran Platosu ile platonun kuzeyinde Deşti Kebir, güneyinde Deşti Lut çölleri yer alır. Ayrıca ülkenin KB daki geniş çöküntü havzasında Urmiye Gölü bulunur.
Iklim ve Bitki Örtüsü: Şiddetli karasal iklim. Kışın Sibirya YB, yazın da Basra AB etkilidir. Yıllık yağış çok azdır. Sıcaklık farkı fazladır. Hazar Denizi ve Basra Körfezi kıyıları yağışlı ve ılıktır. Buralarda ormanlar ve çalılar, diğer alanlarda bozkırlar yaygındır.
Nüfus Yerleşme: Çoğu Iranlı. Arap, Türk ve Moğollar da bulur. % 98 i Müslüman, % 93 ü Şii. Nüfus dağılışı dengesiz. Hazar kıyıları, Zagros D. etekleri ve batıdaki tarımsal alanlarda yoğun nüfus vardır. Nüfus artış hızı yüksektir. Tahran, Tebriz, Şiraz, Isfahan, Abadan, Meşhed önemli şehirlerdir.
Ekonomi: Tarım alanları az, kuraklık olmasına rağmen ekonomisi büyük ölçüde tarıma dayalıdır. Hazar kıyısında çeltik, çay, tütün, vahalarda hurma, platolarda pamuk, şeker pancarı, üzüm, kavun, karpuz, haşhaş üretilir. Üretilen tarım ürünleri iç tüketimi karşılamaz. Gıda maddelerinin bir bölümünü dışardan karşılar. Hayvancılık önemlidir. Halı ve ipekli dokuma gelişmiştir. Karakul cinsi koyunlar ve havyar önemlidir. Dünyanın belli başlı Petrol üreticilerindendir. Doğalgaz rezervleri dünyada ilk sıralarda gelir. Sanayi petrole dayalıdır.
Komşularımızdan en fazla ticaret yaptıklarımızdandır. Çeşitli gıda maddeleri, canlı hayvan, demir-çelik ürünleri, kağıt, iplik satmakta ve ham petrol, ham deri ve bazı madenler almaktayız.
IRAK – Bağdat-Arapça-Arap-Islamiyet-Irak Dinarı
Güneydoğu komşumuz Irak, Ortadoğu’nun merkezi üzerinde olup, Mezopotamya toprakları üzerinde kurulmuştur.
Tarihi: Irak toprakları dünyanın en eski yerleşim yerlerindendir. MÖ Pers ve Makedonların egemenliğinde kalan ülke, 7. yy dan itibaren Müslüman Arapların eline geçti. 13. yy da Abbasilerin elinde kalan ülke, 16. yy da Osmanlıların eline geçti ve I. Dünya Savaşı’nda Ingiliz işgaline uğrayan ülkeye 1920 lerde Ingilizler iyice yerleşmeye başladılar. 1932’de Arap milliyetçilerinin (Kral Faysal) harekete geçmesiyle bağımsız Irak krallığı kuruldu. 1945’de Arap Teşkilatına girmesiyle darbeler oldu. 1958’de darbeyle sosyalist cumhuriyete döndü. Fakat istikrarsızlık devam etti. 1979’da Saddam Hüseyin yönetimi eline geçirdi. 1980-1988 arasında Iran ile(Irak’ın Basra Körfezine bağlantı sağladığı Şatül Arap su yolunun Iran tarafından kontrol edilmesinden dolayı sıkıntı içindeydi, Iran iç karışıklıklarından faydalanarak saldırdı) 8 yıl savaştılar. 1990 yılında da uluslar arası petrol fiyatlarını düşürdüğü gerekçesiyle Kuveyt’i işgal etti. 1991’de BM müdahalesi ile bir ay süren(Körfez Savaşı ile) savaş ile Kuveyt’ten çıkarıldılar. 1998’de BM komisyonu araştırmalarını engelledikleri gerekçesiyle ABD ve Birleşik Krallık tarafından bombalandılar. 2002 yılında ABD ve diğer güçler Amerika’daki ikiz kulelerin bombalanmasından sorumlu Ladin’in Irak’ta olduğu ve Nükleer silahlarının olduğunu bahane ederek Irak’ı işgal etti.
Yüzey Şekilleri: Yüzey şekilleri bakımından sadedir. KD daki dağlık alan, Musul ve Kerkük’ün kuzeyinden başlar, plato görünümünde olan bölge akarsular tarafından derince yarılmıştır. Burada Zagrolar üzerindeki Ravanduz kütlesi ülkenin en yüksek yeri. Mezopotamya, Dicle ve Fırat’ın alüvyal dolgu alanıdır ve ülkenin yaklaşık yarısını oluşturur. Iki nehir Basra Körfezine 180km kala birleşir ve Şatül Arap adıyla dökülür. Batı ve Güneybatı Irak, alçak ve yarı kurak plato görünümündedir. Batı kesimi çöllerle kaplıdır. % 35 kadarını çöller kaplamaktadır.
Iklim ve Bitki Örtüsü: Karasal iklimin etkisi altındadır. Yüksek dağlık alanlarda, kuzeyde yağış; 750-1000mm iken, güneyde 100mm ye kadar düşer. Iklim özelliklerinden dolayı kuzeydeki dağlık alanlar ve platolarda meşe ormanları, alçak sahalarda bozkır, çöl alanlarında kurakçıl bitkiler ile akarsu boylarında ağaçlar görülür.
Nüfus Yerleşme: % 70 Araplar, kuzeyde Türkmenler, Kürtler(%15), az miktarda da Ermeni ve Yahudiler yaşar. Mezopotamya’nın sulanan alanları yoğun nüfusludur. Etnik gruplar 20milyon kişi kadardır. Nüfusun % 70 i kentlerde yaşar. Bağdat, Musul(Adı muslins denilen kaliteli pamuktan gelir), Kerkük, Basra, Erbil, Süleymaniye, Samara, Amare ve El Kut önemli şehirleridir.
Ekonomi: Halkın çoğu geçimini tarımdan sağlar. Hurma, çeltik ve pamuk yetiştirilir. Dünya hurma üretiminin % 70ini sağlar. Petrolden elde edilen gelirin büyük kısmı, tarımı modernleştirmede kullanılır. Petrol üreticileri arasında önde gelir. Dünya rezervlerinin % 10 una sahip ülke, petrolü Doğu Akdenizdeki limanlar ile Kerkük-Yumurtalık boru hattı ve Basra Körfezi’ndeki istasyonlardan ihraç eder. Savaş sonrası ambargo uygulanmıştır. Ulaşıma ağı gelişmiştir.
Ambargo nedeniyle ilişkilerimiz durdu. Türkiye, gıda, konfeksiyon, demir-çelik ürünleri satar, ham petrol alır.
SURIYE -Şam-Araplar-Islamiyet-Suriye Lirası
Doğu Akdeniz ülkesi Suriye, ülkemizin en uzun kara sınırına sahiptir.
Tarihi: Fenike, Filistin, Ibrani, Arap yarımadasından gelen göçebe halkların egemenliğinde kaldıktan sonra Mısır, Hitit, Asur, Pers, Roma Imparatorluğu ve Bizans egemenliğinde kalan dünyanın ilk yerleşim alanlarındandır. 7. yy da Müslüman Arapların, Emevi, Büyük Selçuklu, Eyyubi ile 13.-16. yüzyıllar arası Memluk Sultanlığının eline geçmiştir. 1516 da Osmanlı hakimiyetine giren ülke, 1833 yılında Mısırlıların eline geçmiştir. I. Dünya Savaşı’ndan sonra gizli antlaşma ile Fransızların elinde kaldı. 1945 de milliyetçilik hareketleri başladı, 1961 yılında tam bağımsız oldu. 1970’de Hafız Esat ölümünden sonra 2000’de oğlu Başer Esat başa geçti. Batı yanlısı Başer, reformlar yapmaya başlamış, ilişkilerini geliştirmeye çalışmaktadır.
Yüzey Şekilleri: Kıyı şeridi ve çöllerden oluşur. Kıyı kuşağındaki Ensariye dağları(1000m) dağları Akdeniz kıyısına paralel uzanan Lübnan ve gerisinde Anti Lübnan dağları yer alır. Bu dağlar arasında Asi ırmağının geçtiği çöküntü yer alır. Bu çöküntü alanı dünyanın en uzun kırık hattı üzerindedir. Ülkenin güneyi çöllerle kaplıdır. Fırat ile kolları ve Asi önemli akarsularıdır.
Iklim ve Bitki Örtüsü: Kıyıda Akdeniz iç kesimlerde karasal iklim etkilidir. Kıyıda makiler ve kızıl çam yer alırken, iç kesimlerde bozkırlar, çöllerin bulunduğu güneyde ise seyrek kurakçıl otlar yer alır.
Nüfus Yerleşme: % 75 Arap. 300 bin kadar Filistinli. Şam, Halep, Hama, Humus, Lazkiye önemli yerleşim birimleridir. Su ülkede en önemli sıkıntıdır. Şam vaha üzerinde olduğu için çok nüfusludur.
Ekonomi: Topraklarının yarısından fazlası tarım ve hayvancılık için elverişlidir. Ama su problemi vardır. Tarım alanları Akdeniz kıyısı, Asi ve Fırat vadi boylarıdır. Tahıl, pamuk, üzüm, zeytin şekerpancarı yetiştirilir. Fosfat(Humus’da) en önemli yer altı kaynağıdır. Az miktarda petrol çıkarılır. Sanayisi gelişmemiştir. Dış ticaretinde açık verir. Ham petrol, pamuk ihraç eder.
Ilişkilerimiz gelişmemiştir. Çeşitli konularda ülkemize karşı olumsuz siyasi tavırları, Hatay Meselesi ve su meselesi nedenleriyle ilişkilerimiz pek gelişmemiştir. 2000’den beri gelişme yolundadır. Gıda maddeleri, demir-çelik ürünleri, makineler, yağ satarız. Deri, pamuk tohumu, petrol, fosfat alırız.Osman Bey’in dedesi Süleyman Şah’ın türbesi Fırat Nehri kenarındaki Caber Kalesi’ndedir. Türkiye ye ait olan burada Türk askeri nöbet tutar, bayrağımız çekilidir.
|